Wanneer je doorgaans naoorlogse literatuur leest, is het even wennen aan zinnen als: ‘Maar zij toefde even aan het venster en keek uit… In de schermering, die als een doorzichtige, askleurige mist neerzonk, lag het Kanaal groen en stil onder het vage lovernet der bomerij.’ Geloof het of niet, maar de stijl waarin Eline Vere (1889) is geschreven was literair gezien modern. Couperus gebruikte veel nieuwe, schilderachtige woorden en zijn vertelwijze was vernieuwend: een natuurgetrouwe dialoog, het perspectief dat bijna geheel bij één personage ligt en de onpartijdige houding van de schrijver.

Eline Vere is Couperus’ debuutroman en verscheen als feuilleton in het Haagse dagblad Het vaderland. Dit verklaart waarom je als lezer wilt doorlezen: net als in een soapserie zijn er veel cliffhangers en is het tempo van het boek hoog. Toen ik eenmaal vertrouwd was met Couperus’ stijl, speelde er dan ook maar één vraag in mijn hoofd: hoe loopt het af met Eline?

Eline Vere is een typische naturalistische roman, een literaire stroming uit het fin de siècle. Schrijvers van naturalistische romans willen niet alleen het dagelijks leven van een personage weergeven, maar ook laten zien hoe hij zo geworden is. De tijd waarin iemand leeft, het milieu waarin hij opgroeit en erfelijke factoren zijn daarbij bepalend volgens de auteur (in dit geval verwoord door het personage Vincent). Dit deterministisch denken leidt over het algemeen tot uitzichtloze situaties.

Eline is zo’n meisje dat niet aan het noodlot kan ontsnappen. Al jong moet zij haar artistieke vader en dominante moeder missen. Ze gaat inwonen bij haar zus Betsy en zwager Henk en beweegt zich in de kringen van de Haagse gegoede burgerij waarin sleur het codewoord is. De aanvankelijk muzikale Eline heeft last van ‘zenuwachtigheid’ en botst met het karakter van haar zus. Ze is overgevoelig en raakt meer en meer gedesillusioneerd. Wanneer zij een gelukkig huwelijk met Otto in de kiem smoort, weet Eline dat ze niet meer kan ontkomen aan haar ondergang.

‘Eline wist, dat er niets aan haar te veranderen was; zij was steeds, willoos, van een hellend vlak gedaald, zij was steeds naar omlaag geduwd, en hoewel zij de afgrond had zien gapen, had zij nooit omhoog kunnen stijgen.’

Eline is een fascinerend meisje en je raakt als lezer erg bij haar betrokken (ook omdat Couperus zijn mening niet aan de lezer opdringt). Ze heeft romantische verlangens, maar niet de wilskracht om te ontsnappen uit de omgeving waarin zij leeft. Zelfs een langdurig verblijf in het buitenland helpt haar niet: ze blijft nerveus, teneergeslagen, wanhopig, grenzend aan zelfkwelling. Dat is de tragiek van haar bestaan.

Het is echt even slikken wanneer – ook al voel je het mijlenver aankomen – het noodlottige moment daar is. Natuurlijk ben je als lezer nieuwsgierig naar hoe het de andere personages vervolgens vergaat. Daarin stelde Couperus enigszins teleur: Henk en Betsy komen niet ter sprake en ook de wederwaardigheden van de andere (voor Eline belangrijke) figuren worden afgeraffeld. Maar ja, de roman draait dan ook niet om hen, maar om de ‘melancholische’ Eline. Inmiddels reken ik mijzelf tot een liefhebber van Couperus’ Eline Vere. Jij ook?