Eén van de mooiste boeken die ik vorig jaar las, is Ida Simons’ debuutroman Een dwaze maagd (1959). Het verhaal over de naïeve Gittel die vlak voor de Tweede Wereldoorlog opgroeit en zich begeeft in gegoede Joodse families, wordt bijzonder mooi  verteld. Hoewel de ondertoon tragisch is, heeft de schrijfster haar stijl verrassend licht gehouden door het gebruik van ironie en een frisse woordkeuze. En nu is daar de heruitgave van de novelle In memoriam Mizzi (1956) die Simons een paar jaar eerder onder pseudoniem publiceerde (met boeiend nawoord van uitgever Eva Cossée). Net als bij bovenstaande roman weet je al na het lezen van de eerste alinea dat je een buitengewoon boek in handen hebt.

De waarheid moet maar eens gezegd: de kinderen vonden het leven in het kamp heerlijk. (p. 7)

Het verhaal speelt zich af tijdens de donkere jaren van de Tweede Wereldoorlog en heeft een autobiografische achtergrond. Ida Simons verbleef samen met haar echtgenoot David en zoontje Jan vanaf september 1943 in de concentratiekampen Westerbork en Theresienstadt. Door een unieke uitruil kwam het gezin in februari 1945 in Zwitserland terecht en hervonden zij hun vrijheid. Kort na de oorlog – inmiddels woonachtig in Den Haag – debuteerde Simons met de poëziebundel Wrange oogst. Tien jaar later publiceerde Simons de verhalenbundel Slijk en sterren; daarin is de novelle In memoriam Mizzi opgenomen. Ontroerend is de opdracht vooraf, aan haar toen al volwassen zoon:

Voor Jan

De dierbaarste zoon die een moeder zich wensen kon, werd In memoriam Mizzi geschreven, omdat ik wilde dat hij niet vergeten zou dat de donkerste uren verlicht kunnen worden door een liefdevol hart.

Mam, 29 november 1956

In dit verhaal is de hoofdrol weggelegd voor Mizzi, een hondje. Een moeder vertelt over hoe zij en haar zoon in het kamp kennismaken met deze lieve viervoeter. Mizzi woont bij Herr Keppler en zijn vrouw. Hoe het mogelijk was dat zij als kampbewoners een huisdier mochten houden, was een raadsel. Het zal zeker aan de bijzondere Mizzi zelf gelegen hebben. Moeder en zoon zijn direct betoverd door de hond, want Mizzi glimlacht naar mensen. Mizzi heeft een interessante voorgeschiedenis, maar is ook in het kamp van grote betekenis. Voor de patiëntjes van de Kleine Dokter (een arts die met beperkte middelen zieke kampkinderen verzorgt) is Mizzi een welkome afleiding.

Maar het leven in het kamp is hard en onzeker. Transporten en ziekten zorgen voor chaos en verdriet. ‘We gaan, morrend, van de hoogten van het geluk, naar het dal der dagelijkse dingen; we kruipen er dankbaar weer naartoe, uit een afgrond van leed,’ schrijft Simons (p. 28). Het slot van het verhaal stemt weemoedig, het sprookje loopt niet goed af. Eén ding is zeker: Mizzie heeft het door haar bekoorlijke karakter altijd goed gehad, beter dan menigeen in het kamp.

Het bijzondere aan In memoriam Mizzi is dat je, ondanks de aangrijpende achtergrond waartegen het verhaal zich afspeelt, het met een glimlach rond je mond zult lezen. Zo zijn Herr Keppler en de Kleine Dokter aandoenlijke personages die de mensheid hoop geven. ‘Alle kinderen zijn goed, en als ze niet goed zijn hebben ze verkeerde ouders, of helemaal geen ouders,’ laat Simons de Kleine Dokter zeggen (p. 16). En Herr Keppler blijft ervan overtuigd dat er hoe dan ook een weg is, ook al wordt de situatie steeds gecompliceerder. Maar de meeste troost gaat uit van het hartveroverende dier in dit verhaal. Een lichtpuntje in de duisternis. Als ik ooit een hond adopteer, noem ik haar Mizzi!

Een dwaze maagd (1959) van Ida Simons (1911-1960) behoort tot de bestverkochte boeken van de afgelopen periode. Wie had dat gedacht van een boek dat al ruim vijftig jaar oud is? Uitgeverij Cossee bleek met deze heruitgave een parel in handen te hebben. Nooit eerder hoorde ik van deze schrijfster en haar werk; dit zal te maken hebben met haar vroege dood, een jaar na de publicatie van haar debuutroman. Ida Simons stond aan het begin van een succesvolle schrijversloopbaan getuige dit boek; Een dwaze maagd is een bijzonder mooie roman.

Het boek gaat over een Joodse familie, woonachtig in Den Haag tijdens de jaren twintig van de vorige eeuw. De ik-verteller is Gittel, een getalenteerd, maar naïef meisje. De relatie tussen Gittels ouders staat geregeld onder druk, daarom verblijven de twaalfjarige Gittel en haar moeder regelmatig in Antwerpen waar de beide oma’s, grootmoeder en oma Hofer, wonen. Om economische redenen vertrekt het gezin op een gegeven moment naar Duitsland, in de hoop daar een toekomst op te bouwen. In Den Haag, Antwerpen en Berlijn zoekt Gittel haar weg tussen alle zelfbewuste volwassenen die ze ontmoet. Haar fantasiewereld is daarbij een welkome afleiding.

Dankzij haar goede pianospel komt Gittel in Antwerpen in contact met de welgestelde familie Mardell. Gittel raakt bevriend met de veel oudere dochter van dit gezin, Lucie. Deze jonge vrouw neemt Gittel mee de stad in, en meneer Mardells kantoorbediende Gabriel vervult daarbij de rol van toegewijde gids. Tijdens een gesprek met meneer Mardell krijgt de goedgelovige Gittel een waarschuwing mee: groei niet op tot ‘een dwaze maagd’. Meneer Mardell vreest dat zijn jonge vriendin niet weerbaar genoeg zal zijn. Maar Gittel vindt de wijze maagden uit de parabel ‘rotmeiden’ en voegt daaraan toe: ‘Laat mij maar een dwaze maagd zijn.’

De stijl van Simons is verrassend fris, licht en leesbaar. De ondertoon is tragisch, maar het verhaal wordt op een ironische, meesmuilende manier verteld, waardoor je als lezer voortdurend zit te glimlachen. Bijvoorbeeld om oom Wally die zichzelf regelmatig ‘een document laat toekomen’ waarin hij onontkoombare voorspellingen doet. Of de Berlijnse pianolerares mevrouw Knieper en haar zoontje, wonderkind Hänschen.

Gittel wordt door schade en schande wijs. Ze raakt haar kindse fantasie kwijt en moet ondoordacht gedrag zuur bekopen. Haar vriendschappen met Lucie en met meneer Mardell blijken om verschillende redenen onhoudbaar. Haar ouders keren gedesillusioneerd terug naar Den Haag en zelfs Rosalba, de trouwe huishoudster van haar grootmoeder, blijkt achteraf onbetrouwbaar. Kortom, Gittel krijgt in korte tijd belangrijke levenslessen te verwerken.

Ondanks het bittere einde, is Een dwaze maagd geen treurig boek. Integendeel: de vele kleurrijke personages zijn uitermate vermakelijk en Gittel is een meisje dat een ieder in zijn hart zal sluiten. Daarnaast geeft het boek een prachtig inkijk in het leven van bemiddelde Joodse gezinnen aan het begin van de twintigste eeuw. Het tragikomische verhaal zal vele lezers weten te bekoren. Nieuwsgierig? Het humoristische begin van Een dwaze maagd kun je hier lezen. Doen!