Recensie | Charlotte Mutsaers — Koetsier Herfst
Acht jaar lang werkte Charlotte Mutsaers aan haar roman Koetsier Herfst (2008). Het resultaat is een vuistdik boek, opgedragen aan ‘alle prisoners of compassion’. Voor wie nog dacht dat medeleven enkel een positieve eigenschap is: nee, ware compassie is een last. Vind maar eens een vegetarisch restaurantje op kerstavond. Beeld je het leven van een kreeft maar eens in.
De hoofdpersoon uit dit boek, de vijftigjarige Maurice Maillot, is een schrijver die na de dood van zijn kat Grappa kampt met een writer’s block. Hij leeft in een zelfgekozen isolement, wars van iedere vorm van intellectualiteit. Net wanneer hij besluit dat het tijd is om te gaan leven, vindt hij in het Vondelpark een mobiele telefoon. Maurice realiseert zich direct dat zijn leven een andere wending neemt. En hoe! Hij is ervan overtuigd dat de eigenaresse van de Nokia, ene Dora, zijn toekomstige vrouw zal zijn. Hij besluit dan ook in haar plaats te reageren op een sms en zo ontmoet hij Adolphe, een dierenrechten-activiste. Adolphe kent Maurice Maillot al, althans zijn werk. Maillots boek Zomerchloor draagt het thema ‘gelijke monniken, gelijke kappen’ en dat is Adolphe op het lijf geschreven. Op voorwaarde dat Maurice ‘vegetarisch’ wordt (Mutsaers bedoelt: vegetariër) mag hij met Adolphe mee naar Oostende, waar zij een missie heeft: kreeften bevrijden. Ondertussen geeft Freddy Blondeel – een vriend uit het plaatselijke Grillhouse – Maurice het inzicht dat Dora en Adolphe wel eens één en dezelfde vrouw kunnen zijn, dat het allemaal doorgestoken kaart is. Maurice ziet de reis naar Oostende dan ook maar als een huwelijksreis. Adolphe wil vanaf die tijd liever kortweg Do genoemd worden. Ze belanden in feesthotel Polaris (zie foto), maar feestelijk zijn de wittebroods-weken niet. De huwelijksnacht verloopt nogal stroef en verder staan de dagen rond kerst voor Do helemaal in het teken van haar activiteiten bij het Lobster Liberation Front.
Maurice en Do zijn allebei nogal extreme types. Zo ziet Maurice Jorma Ollila (de man achter Nokia en ‘één van de grootste denkers van deze tijd’) als een godheid, Do is een bewonderaar van de poëtische kunsten van Osama Bin Laden. Samen beleven zij hun intimiteit door middel van plasseks. Hoewel dit alles in het boek als vanzelfsprekend wordt gebracht, valt het niet mee je in te leven in deze personages. Het komt allemaal nog al vreemd over, soms hilarisch, soms absurd. Maar Maurice heeft ons aan het begin van het boek verzekerd dat het om ervaringsfeiten gaat, en niets is zo ongeloofwaardig als het leven zelf. Het draait in dit boek dan ook om de verbeeldingskracht. De twee delen waaruit de roman bestaat dragen niet voor niets dezelfde titel: ‘use your illusion’.
De schrijver Maurice en de dierenrechtenactiviste hebben elkaar helemaal gevonden. Beiden zijn jong wees geworden en hebben vooral in eenzaamheid geleefd. Waarschijnlijk zijn ze door deze isolatie niet meer in staat om te relativeren. Tekenend hiervoor is de ongenuanceerde uitspraak van Do dat radicaliteit niet bestaat, enkel rechtvaardigheid. En Maurice constateert: ‘Zo zit de wereld in elkaar. Wie kreeften redden wil van een wrede dood, moet zich begeven in de illegaliteit. Wie zoogdieren laat vermoorden en verkoopt, mag openbaar reclame maken.’ Mutsaers wil de lezer hiermee echt aan het denken zetten: hebben ze gelijk of slaan ze door? De lezer krijgt te maken met grote vragen rond eenzaamheid, ethiek, terrorisme, dood en verbeelding en dat allemaal in een spannend en bij vlagen erg geestige roman. Mutsaers is erg vrijzinnig in haar schrijven en de lezer wordt meerdere malen geconfronteerd met zaken die afwijken van het gewone. Mutsaers experimenteert met verschillende standpunten. Als je als lezer niet terugdeinst voor een beetje banaliteit, valt er veel te genieten. Je wordt gedwongen je verwachtingen los te laten, en niet te blijven hangen in de gedachte dat iets incorrect of ongepast is. De raadselachtige titel verwijst naar een gedicht van Osama Bin Laden waarin een koetsier wordt aangeroepen: ‘Neem mij stiekem weg van de wereld en de mensen. Naar de goddelijke betovering en de stilte.’ Koetsier Herfst op weg naar de winter, de dood. Wanneer in Oostende de winter daadwerkelijk zijn intrede doet (geen kunstijsbaan meer, maar echte sneeuw), neemt het verhaal een dramatische wending. Do keert niet meer terug van de nieuwjaarsduik.
De vraag rijst: kun je nog wel leven als je opgesloten zit in medelijden? ‘Dat waarachtig medelijden, medelijden dat je hart doorklieft, dat je domweg overkomt. Zoals verliefdheid. Zoals geilheid. Zoals alles wat ons werkelijk raakt. Dat het niets te maken heeft met zaken als vrije wil, moraal of verstand. Geen fluit, versta je. Omdat het geen keuze is maar een overval. En na die overval beland je in de gevangenis. Je wordt er door je eigen hersens ingegooid.’ Do is slachtoffer geworden van haar eigen compassie. Ondanks de actuele en heftige thema’s die aan de orde komen, is Koetsier Herfst geen zware kost. Mutsaers is er in geslaagd om de toon licht te houden. Het blijft laconiek; als het al hoogdravend wordt is het met ironie. De stijl is vlot, de associatieve gedachtengang van de schrijfster is goed te volgen en daarom is het een fijn boek. Het kwam dan ook terecht op de shortlist 2009 van de Libris Literatuur Prijs. Het verhaal zet je aan het denken en hoogstwaarschijnlijk heeft Mutsaers haar doel hiermee bereikt.