Heren van de thee (1992) vertelt het levensverhaal van Rudolf Kerkhoven: van hoe hij zich als jongeman in Nederland voorbereidt om naar Nederlands-Indië te vertrekken tot en met hoe hij een theeplantage sticht in een afgelegen gebied op het eiland Java. Hella S. Haasse baseerde zich voor dit levensverhaal op een familiearchief met brieven, foto’s en historische documenten dat bewaard wordt door de stichting Indisch thee- en familie-archief. Heren van de thee is derhalve geen fictie, maar het verhaal is wel geromantiseerd. Zo zijn er fictieve dagboek-fragmenten van Jenny Roosegaarde Bisschop, de vrouw van Rudolf Kerkhoven.

Maaike Meijer geeft in haar boek In tekst gevat (2005) kritiek op deze historische roman, juíst vanwege dit laatstgenoemde feit: het door Haasse verzonnen dagboek van Jenny. Meijer noemt Heren van de thee een gemiste kans, omdat het perspectief, dat in onze tijd op het koloniale avontuur mogelijk was, niet wordt benut. Meijer zegt met andere woorden: Haasse heeft er voor gekozen de visie van de witte planters te verwoorden, terwijl de inheemse bevolking slechts object van focalisatie blijft. Zo worden de koloniale verhoudingen, de ongelijkheid, in de twintigste eeuw nog altijd voortgezet. Meijer vindt dat Haasse ervoor had kunnen kiezen de bronnen anders te manipuleren. Waarom neemt ze wel de vrijheid om het dagboek van Jenny zelf te schrijven en kiest ze er niet voor om bijvoorbeeld de in het verhaal aanwezige baboe Engko aan het woord te laten? In tegenstelling tot Haasses novelle Oeroeg (uit 1948!) komt alleen de witte, koloniale visie naar voren. Ik kan niet anders zeggen dan dat Meijer dat scherp opgemerkt heeft.

Maar deze kritiek ten spijt, Haasse weet in de roman de moeilijkheden van de familie, zoals de steeds meer verbitterd rakende Jenny, heel invoelbaar te maken. Als lezer raak je betrokken bij de familie. Je leeft – met name in de eerste helft van het boek – mee met Rudolf. Rudolf ervaart niet alleen de natuur als tegenstander, maar ook zijn vader en zijn broer. Vastberaden als Rudolf is, gaat hij het gevecht aan. De dagboekfragmenten, de brieven en de vertellers-tekst brengen alles tot in detail tot leven. Maar Heren van de thee vertelt eigenlijk een triest verhaal: de economische voorspoed die Kerkhoven weet te bewerkstelligen maakt hem blind voor het ongeluk van zijn vrouw. Jenny kwijnt weg in het afgelegen huis en voelt zich ongelukkig. Rudolf blijkt in staat te zijn om de natuur te ontginnen, maar zijn eigen vrouw is een ontoegankelijk gebied. In het tweede deel van het boek wordt steeds duidelijker dat Jenny haar eigen gevoelens niet onder controle heeft, met alle gevolgen van dien.

Hella S. Haasse kende het gebied waarin het verhaal zich afspeelt. Ze groeide op in de Preanger en kwam als kind veel op thee-ondernemingen. Dit resulteert in indrukwekkende beschrijvingen van de natuur. Heren van de thee is Haasses grootste literaire succes, het boek is een ware bestseller. De roman werd bekroond met de CPNB Publieksprijs 1993 en genomineerd voor de AKO Literatuurprijs. Er is een theatervoorstelling van gemaakt en het werd in veel talen vertaald. In 2004 ontving Hella S. Haasse de Prijs der Nederlandse letteren voor haar gehele oeuvre. Bezoek hier het virtuele Hella Haasse Museum. Je kunt er foto’s vinden en fragmenten van een interview met Haasse over Heren van de thee.