Over deel 1 van Guus Kuijers De bijbel voor ongelovigen was ik behoorlijk enthousiast. Het boek verraste me: de schrijver vertelt met humor en orginaliteit de bijbelse verhalen na. Ik keek erg uit naar deel 2, waarin Kuijer de boeken Exodus tot en met Richteren/Rechters behandelt. Ik herinner me uit dat deel van de bijbel de fascinerende verhalen van Mozes en de plagen in Egypte, het volk van Israël dat jeremieert tijdens hun veertig jaar durende zwerftocht door de woestijn, de val van Jericho en het scharlaken koord van Rachab, de Filistijnen en de sterke Simson die ze verslaat. Je begrijpt dat ik razend nieuwsgierig was naar wat Kuijer er ditmaal van heeft gemaakt.

Het vorige deel van deze serie besloeg alleen het bijbelboek Genesis, in deel 2 worden zes boeken naverteld. Vanaf het begin kiest de schrijver meteen een originele invalshoek: Thermutis/Isis, de dochter van de farao, is aan het woord. Zij bekeert zich tot de God van Israël nadat zij een Hebreeuws jongetje uit de Nijl vist. De biologische moeder van deze Moshé/Mouses, Jochebed, vertelt aan de prinses de geschiedenis van de Hebreeën: de 400 jaar nadat Jozef onderkoning van Egypte werd. Door de honger verdreven uit Kanaän (waar de Hebreeën als vreemdelingen verbleven, oorspronkelijk waren zij herders in Mesopotamië) komen ze terecht in Egypte. De Hebreeuwse minderheid wordt onderdrukt door de Egyptenaren en komt in opstand. Uiteindelijk ontvluchten ze het land en trekken door de woestijn naar het Beloofde Land: Kanaän (de huidige staat Israël inclusief Palestina). Daar leven allerlei volkeren met wie ze strijd voeren. In De bijbel voor ongelovigen zien we van leiders als Mozes, Aäron en Jozua verschillende kanten; het zijn niet de helden uit de traditionele bijbel, maar gewoon mensen met goede en kwade kanten.

Net als het vorige deel laat Kuijer subtiel een boodschap doorschemeren. Het volk van Israël komt telkens in de problemen wanneer ze zich laten verleiden door andere godsdiensten. Hun eigen God duldt geen andere goden. Die problemen (lees: oorlogen) zorgen voor spannende verhalen. Zo ook het verhaal van Jaël (‘Let niet op mijn naam. Ik ben Jaël, dat is ‘vrouwtjeskameel’, omdat ik ben geboren in de schaduw van een kamelin.’). Jaël staat bekend als de vrouw die een vijandelijke legeraanvoerder haar tent in lokte en vervolgens een pin (tentharing) door zijn hoofd sloeg. Kuijer fantaseert haar kant van het verhaal, wat dikwijls tot interessante inzichten leidt.

[H]et lijkt wel of er een strijd gaande is tussen vroomheid en lichamelijke lust. Het komt maar zelden voor dat iemand, zoals Gideon, vroom is en tegelijkertijd van het leven een feest maakt, zonder dat God hem dat kwalijk neemt. De meeste mensen uiten hun vroomheid als een soort somberheid, wat begrijpelijk is omdat Gods straffende hand overal om ons heen duidelijk waar te nemen valt. Welke eigenschappen moet de mens bezitten om God te vrezen en tegelijkertijd er prettig op los te kunnen leven? (p. 213-214)

Kuijer neemt het overigens niet zo nauw met ‘bijbelse waarheden’. De personages laten hun gedachten de vrije loop en trekken zodoende bepaalde zaken in twijfel (dit zou je als commentaar van de schrijver kunnen opvatten). Mered (een Hebreeuwse vrijheidsstrijder) denkt bijvoorbeeld naar aanleiding van Mozes’ kijk op Jakobs fysieke strijd met God: ‘Als je iets niet kunt geloven is het gewoon symbolisch bedoeld! Dat is de oplossing voor alles wat de mensen je proberen wijs te maken. Symbolisch kan alles, niets is onmogelijk! Wat een vondst! Neem het mee, steek het in je zak en elke vorm van waanzin is aanvaardbaar.’  (p. 47) Ik kan dit soort ironische knipoogjes van de schrijver zeker waarderen, maar mocht je op zoek zijn naar een hedendaagse, betrouwbare (dat wil zeggen: brontekstgetrouwe) vertaling van de bijbel, dan kun je beter de NBV lezen. Andere lezers raad ik dit boek zeker aan, Kuijer schrijft met vlotte pen en de bijbelse verhalen zijn meeslepend. Onlangs verscheen trouwens de midprice-editie van dit deel. Aanrader!