Recensie | Karin Amatmoekrim — De man van veel
Nooit eerder hoorde ik van Anton de Kom, terwijl hij in Suriname als een held wordt beschouwd! Schrijfster Karin Amatmoekrim brengt hem in De man van veel (2013) opnieuw tot leven.
De Surinaamse Anton de Kom (1898-1945) was een anti-koloniale schrijver en zette zich in voor onderdrukte arbeiders in de jaren twintig van vorige eeuw. Amatmoekrim richt zich in haar vijfde roman op een periode uit het leven van deze man die minder bekend is: zijn opname in een psychiatrische instelling in Scheveningen. Tijdens deze periode blikt Anton de Kom terug op zijn gevangenschap in Fort Zeelandia waar hij zonder proces vastgehouden werd. De autoriteiten in Suriname zagen een onruststoker in hem en verbanden hem naar Nederland. De Kom geloofde sterk in vrijheid voor alle mensen en sloot zich na de Duitse inval in 1940 aan bij het verzet. Vlak daarvoor was hij gedwongen opgenomen geweest: het leven was hem te veel geworden.
In De man van veel kruipt de schrijfster in het hoofd van Anton de Kom. Hoewel het geen ik-verhaal is, ligt de focalisatie permanent bij de hoofdpersoon van het verhaal. We blijven dicht bij zijn gevoelsleven en zien de werkelijkheid zoals Anton de Kom hem beleefde. In de aanloop naar zijn opname raakt Anton de Kom bevangen door wantrouwen en achtervolgingswanen en verliest hij de grip op zijn bestaan.
Wanneer hij aan het einde van de dag naar huis liep, kwamen de gruwelen met hem mee. Als hij ’s avonds in bed bij zijn vrouw ging liggen en naar haar lieve, blanke gezichtje keek, vroeg hij zich af of de schuld van haar voorouders over was gegaan op haar, zoals het verdriet van de zijne als vanzelf door hem werd geërfd. (p. 36)
Natuurlijk is het verhaal fictie; de schrijfster heeft van de historische figuur Anton de Kom een romanpersonage gemaakt. Wat Anton de Kom precies gedacht heeft en hoe hij zijn opname in de psychiatrische instelling écht heeft ervaren, weten we niet. Dat vind ik niet vervelend. Voor mij is het belangrijk dat het verhaal geloofwaardig is en dat de emoties invoelbaar zijn. En dat is Amatmoekrim goed gelukt. En toch roept De man van veel vragen op: werd Anton de Kom werkelijk door de geheime dienst in de gaten gehouden of was hij psychotisch? Of verloor hij de controle over zichzelf ómdat hij door de overheid tegengewerkt werd?
Karin Amatmoekrim heeft een knap boek geschreven: voor wie deze bijzondere persoon vol idealen niet kent, is deze roman een prachtige eerste kennismaking. Voor Surinamers, die ongetwijfeld weten wie Anton de Kom was, is De man van veel ook lezenswaardig. De schrijfster brengt hem als romanpersonage opnieuw tot leven en laat hem in zijn kwetsbaarheid zien. Het levert een ontroerend verhaal op!
