Recensie | Yvonne Keuls — Koningin van de nacht
In mijn tienerjaren las ik van schrijfster Yvonne Keuls verschillende romans: De moeder van David S. (1980), Het verrotte leven van Floortje Bloem (1982) en Annie Berber en het verdriet van een tedere crimineel (1985). Ik vond het prachtig, zo toegankelijk en realistisch geschreven! Toen bij de leesclub Een perfecte dag voor literatuur de nieuwste roman van Keuls op het programma stond, was ik dan ook reuze benieuwd: zou ik deze schrijfster nog steeds kunnen waarderen? En schrijft ze nog altijd over maatschappelijke vraagstukken?
Toen ik Koningin van de nacht (2014) ontving, dacht ik eerst dat het om een erotische roman ging. Bij de titel en het omslag – we zien een violiste op de rug en nachtblauwe doek als achtergrond – kreeg ik een vijftig-tinten-associatie. Het boek heeft echter een heel ander onderwerp: de Tweede Wereldoorlog. Nu lees ik niet zo graag oorlogsromans, maar ik wilde dit boek zeker een kans geven. Kort gezegd gaat het verhaal over Daan Maandag, een muzikale jongen met veel verbeeldingskracht, die opgroeit in het door de Duitser bezette Den Haag.
Aan de hand van Daan, die zeven jaar oud is wanneer de oorlog uitbreekt, beleeft de lezer de bezetting van dichtbij. Anders dan de meeste boeken over de Tweede Wereldoorlog, gaat Koningin van de nacht niet over concentratiekampen of verzetshelden. Daan komt uit een welgestelde familie en woont in een mooi huis. Aan het begin van de oorlog is Daans moeder, Rosalinde Bliek, bezweken aan tbc; zij was een beroemd violiste. Zij is de grote afwezige. Tegelijkertijd is ze nog heel dichtbij: het huis ademt nog altijd haar aanwezigheid. Tante Isabel staat de familie sinds Rosalindes dood bij. Daans zusje Roos is getalenteerd en krijgt vioolles aan huis. Vader Daniël studeert piano en repareert uurwerken. Het gezin probeert het dagelijks leven zo goed en zo kwaad als het gaat voort te zetten. De vader, die uit een joodse familie komt, is hierin nogal naïef: hij denkt weg te komen met een vervalst geboortebewijs.
Losjes vertelt Keuls het reilen en zeilen van de familie, waarbij het vertelperspectief nogal eens wisselt. (Soms lag de focalisatie bij de jongen, dan weer bij zijn vader. Op bepaalde momenten was er sprake van een alwetende verteller en even later niet meer.) Daan is enerzijds een gewoon kind: met de buurjongens gaat hij op strooptocht en haalt hij kattekwaad uit. Anderzijds leert hij aan de hand van zijn vader wat de kracht van (klassieke) muziek is. Voor Daan is ‘Die Zauberflöte’ van Mozart betoverend en de koningin van de nacht uit deze opera spreekt tot zijn verbeelding: hij stelt er zijn moeder bij voor.
Sommige passages zijn ontroerend, bijvoorbeeld de beschrijving van de tocht langs de boeren om goederen te ruilen tegen voedsel. Uit het verhaal wordt duidelijk dat de oorlog iedereen raakte: waar je ook woonde en of je nu geld had of niet. Naar het einde van de roman wordt de situatie van de familie steeds nijpender, ook al wil vader Daniël dit niet inzien, en is Daan misschien nog te jong om de ernst van de omstandigheden te begrijpen.
Keuls wil in Koningin van de nacht vertellen hoe de oorlog was in het dagelijks leven: het in de rij staan bij de gaarkeuken, het bouwen van een onderduikruimte, de confrontatie met Duitse officiers. Jammer genoeg komt dat het verhaal niet altijd ten goede. Te vaak wil de schrijfster uitleggen, verhelderen, toelichten. Mogelijk is deze roman juist daarom voor jonge lezers geschikt: een boek over de oorlog dat een andere verhaal vertelt, plus een verklaring van zaken die voor de jongste generatie misschien niet zo vanzelfsprekend zijn. Zelf werd ik niet bijzonder geraakt door dit boek en te vaak ergerde ik mij aan de uitleggerige toon van de schrijfster.
Deze blogpost is geschreven in het kader van bloggersleesclub Een perfecte dag voor literatuur. Lees ook wat andere bloggers schreven over deze roman.
